Trong thời gian qua, Viettel Post có rất nhiều động thái mới, mà các ông nói rằng đó là chiến lược xã hội hóa hạ tầng logistic. Định nghĩa một cách dễ hiểu thì đó là gì?
Ông Phùng Văn Cường: Theo quan điểm của chúng tôi, xã hội hóa hạ tầng logistic đơn giản là huy động toàn dân, toàn xã hội cùng tham gia vào xây dựng hạ tầng logistic quốc gia.
Trước đây, các hạ tầng năng lượng, viễn thông, thậm chí hạ tầng số, về cơ bản là do Nhà nước, các tổ chức, các đơn vị rất lớn đứng ra làm và chưa huy động được toàn dân. Nhưng chúng tôi cho rằng có thể xây dựng hạ tầng logistic quốc gia theo cách khác.
Để giải thích cụ thể hơn về quan điểm này, trước hết phải hiểu logistic là gì? Theo định nghĩa lại của chúng tôi, logistic bản chất chính là hoạt động đảm bảo dòng chảy vật chất trong xã hội. Cứ nơi nào có dòng chảy vật chất, dòng chảy hàng hóa thì nơi đấy sẽ có logistic. Như vậy, logistic sẽ đến từng người dân, từng hộ gia đình, nó đóng vai trò là huyết mạch của nền kinh tế.
Về cấu trúc, hạ tầng logistic bao gồm hai lớp.
Một lớp mang tính nền tảng, gọi là lớp trục, tầm cỡ khu vực và quốc gia. Lớp thứ 2 là các phần nhánh. Ví dụ như các bưu cục, là điểm cuối cùng để phục vụ khách hàng hoặc là các phương tiện vận tải như xe máy, xe tải nhỏ… vận chuyển hàng hóa đến từng nhà.
Và đặc biệt là hạ tầng về logistic số mà chúng tôi hay gọi là các smart locker, tức tủ thông minh. Đó là các điểm giao nhận thông minh không cần con người. Chúng tôi đặt mục tiêu là tất cả các khu chung cư, các tòa nhà, nhà dân đều được trang bị hệ thống tủ thông minh, và khi đó, hạ tầng về logistic số được thiết lập.
Với mô hình như vậy, Viettel Post và “toàn dân” sẽ phân vai như thế nào?
Đối với logistic thì hai lớp hạ tầng trục và nhánh đều quan trọng như nhau. Có đường trục, nhà kho nhưng không có đường nhánh thì khách cũng không nhận được hàng. Là doanh nghiệp lớn, chúng tôi sẽ tập trung xây dựng đường trục, tức các nền tảng công nghệ, nền tảng lõi, các trung tâm lớn, các khu vực khai thác lớn. Còn phần nhánh sẽ xã hội hóa.
Có nghĩa là gì? Bạn ở chung cư, thấy nhu cầu đặt một tủ smart box ở đấy rất tiện. Bạn hoàn toàn có thẻ bỏ 70-100 triệu đầu tư tủ. Tủ đó được kết nối vào mạng lưới logistic của Viettel Post.
Không chỉ smart box, nếu bạn đầu tư một chiếc xe tải nhỏ, xe minivan cũ với giá 300-400 triệu đồng, cũng vẫn có thể kết nối vào mạng lưới của Viettel Post để trở thành một xe vận tải hàng hóa. Hoặc bạn có một mảnh đất, muốn biến nó thành một cái kho hoặc bưu cục xử lý hàng hóa, cũng có thể kết nối vào như một điểm cung cấp dịch vụ của Viettel Post và hai bên chia sẻ doanh thu.
Mô hình nền tảng (platform) này giống hệt như Grab, Uber, nhưng thay vì chở người, chúng tôi xây dựng nền tảng kết nối các thành phần của ngành logistic. Đó chính là cách mà toàn dân tham gia vào việc xây dựng lớp hạ tầng nhánh.
Thực ra ở nước ngoài mô hình này được gọi là franchise – nhượng quyền, nhưng bản chất đấy là xã hội hóa. Chúng tôi mong muốn các doanh nghiệp khác cũng triển khai mô hình này như Viettel Post, vì không ai có thể làm tất cả được.
Điểm nghẽn lớn nhất của logistic tại Việt Nam hiện nay là gì và hạ tầng số mà ông vừa nói đến có giải quyết được điểm nghẽn đó hay không?
Một trong những điểm tắc nghẽn lớn nhất của logistic Việt Nam chính là thời gian “chết” rất nhiều. Mô thức hiện nay là shipper, hay người giao hàng phải đến bưu cục nhận hàng. Sau đó, họ sẽ chuyển đơn hàng theo danh sách, theo địa chỉ của khách.
Chúng tôi thống kê, thời gian tiêu tốn nhiều nhất trong chuỗi cung ứng logistic chính là thời gian chờ đợi. Vì trước khi đến nhà khách hàng, người giao hàng phải gọi điện hỏi khách có ở đó không, ở đó lúc mấy giờ. Đến địa chỉ rồi, shipper lại phải gọi, và gần như 100% người giao hàng phải chờ đợi…, có những đơn hàng phải đợi cả tiếng đồng hồ.
Khi khảo sát ở Trung Quốc – quốc gia đang dẫn đầu thế giới về logistic, họ nói về một nền kinh tế dựa trên nền tảng logistic không dừng (nonstop) – không một chút chờ đợi nào cả. Để làm được việc đó thì phải đồng bộ hạ tầng đi kèm.
Trung bình năng suất một người giao hàng Trung Quốc từ 1.000 đến 1.500 đơn/ngày. Ở Việt Nam là 70 – 80 đơn/ngày. Năng suất của họ gấp khoảng 20 lần của Việt Nam. Shipper có thể đem hàng trăm đơn một lúc đến một tòa nhà, không phải gọi từng người xuống bởi vì tòa nhà có hạ tầng logistic về tủ smart box. Họ sẽ thả hàng trăm đơn hàng đó vào tủ chỉ trong vòng 15 phút.
Có vẻ như nếu thành công, hạ tầng logistic số sẽ thay đổi toàn bộ hình thức về giao nhận hàng tại Việt Nam hiện nay?
Đúng vậy, trước đây giao nhận hàng hóa là bắt buộc phải gặp nhau. Nhưng khi đó, không phải ai cũng dùng được, không phải thời điểm nào cũng nhận được, và không phải địa điểm nào cũng giao hàng được.
Chúng tôi có một triết lý gọi là “3 Any”, học tập đúng triết lý của viễn thông: Anyone – ai cũng dùng được, Anytime – thời điểm nào cũng dùng được, và Anywhere – chỗ nào chúng tôi cũng cung cấp dịch vụ được.
Nếu smart box đặt ở chung cư thì 2 giờ sáng khách hàng xuống lấy cũng được. Thậm chí bạn đang đi nước ngoài vẫn nhận hàng bình thường, không phải hủy đơn hay hẹn giao lại. Những cải tiến như vậy giúp giảm tình trạng tắc nghẽn và giảm lãng phí dòng chảy logistics
Trước mắt, chúng tôi miễn phí ô tủ cho khách hàng trong vòng 24 giờ đầu, sang ngày hôm sau thì phải trả phí.
Sau 1 năm thực hiện, kết quả của Viettel Post ra sao?
Chúng tôi đang tập trung ở các thành phố lớn Hà Nội, Tp.Hồ Chí Minh để thí điểm trước và bắt đầu đã mở rộng sang một số tỉnh. Trước đây, khi tự làm bưu cục, 28 năm chúng tôi mở được 1.500 điểm. Nhưng với mô hình xã hội hóa, 1 năm qua chúng tôi mở được 700 bưu cục. Đó là tốc độ rất khủng khiếp.
Khi Viettel Post thực hiện mở rộng, có một tỉnh rất đặc biệt là Bắc Ninh. Kể cả khi sát nhập với Bắc Giang, lãnh đạo tỉnh luôn rất hứng thú và đề nghị hợp tác cùng Viettel Post.
Trước mắt là tất cả các cơ quan công quyền, tòa nhà trụ sở của nhà nước sẽ triển khai hạ tầng smart box. Thứ hai là các khu công nghiệp, những nơi tập trung đông công nhân bởi vì smart box rất tiện lợi khi công nhân làm ca 8 tiếng, 10 tiếng, không được phép ra ngoài mà lại có nhu cầu cao về ship hàng hóa.
Thị trường logistics Việt Nam vẫn do các doanh nghiệp nước ngoài chiếm thị phần lớn. Những gì Viettel Post đang làm có thể làm thay đổi cán cân này không?
Thực ra thì chúng tôi kỳ vọng với chiến lược xã hội hoá, chỉ trong 1 đến 2 năm sẽ giúp thay đổi bản đồ logistic. Đơn vị nào nắm được mạng lưới sâu rộng nhất, đó sẽ là đơn vị chiến thắng.
Bây giờ, “nỗi đau” lớn nhất của ngành logistic Việt Nam là doanh nghiệp nước ngoài làm rất chuyên nghiệp, vốn lớn và họ chấp nhận đầu tư. Đặc biệt là các doanh nghiệp sàn thương mại điện tử và doanh nghiệp logistics “đi kèm” của sàn đó. Cuộc chiến đố tiền để lấy thị phần rất “đẫm máu”. Khi tất cả những công ty đối thủ tiềm năng không thể đua được nữa, doanh nghiệp số 1 đã lấy được thị trường thì họ tăng giá lên rất cao.
Còn doanh nghiệp Việt thì vốn nhỏ, không đua được đường dài.
Nhưng khi xã hội hóa sẽ khác. Thứ nhất, lực lượng địa phương tham gia vào sẽ khiến độ phủ tăng nhanh hơn rất nhiều so với doanh nghiệp ngoại. Thứ hai, nguồn lực xã hội thì chắc chắn chi phí sẽ thấp hơn nguồn lực mà các doanh nghiệp phải tự bỏ ra để huấn luyện.
Và đặc biệt là tính am hiểu địa phương. Ở địa phương nào, sử dụng nhân sự tại địa phương đó thì họ sẽ hiểu địa bàn, hiểu đặc tính của người dân. Chúng tôi hiểu rằng xã hội hóa giúp huy động sức mạnh của 100 triệu người dân Việt Nam.
Thực tế sự phát triển của giao hàng chặng cuối tại Việt Nam mới phổ biến ở thành thị còn nông thôn vẫn còn là một thị trường lớn chưa khai thác hết. Viettel Post có định “đánh” thị trường nông thôn giống như đã làm ở ngành viễn thông?
Khi chúng tôi sang Trung Quốc, với 1,5 tỷ dân, trung bình một người dân đang đặt hàng 160 đơn mỗi năm. Có nghĩa là khoảng 13 đến 14 đơn/ tháng/người.
Trong khi đó con số này ở Việt Nam hiện chỉ khoảng 2 -3 đơn/tháng/người, chủ yếu ở thành thị, và trong độ tuổi thanh thiếu niên, trung niên. Các đối tượng khác chưa có thói quen đó, họ chưa tiếp cận được, đặc biệt là ở những vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa.
Chúng tôi mong muốn phổ cập dịch vụ logistic số đến mọi nhà, tương tự như một số thị trường phát triển và tương tự như cuộc cách mạng viễn thông mà Tập đoàn Viettel đã làm. Xã hội hóa là một trong những phương thức để biến chiến lược này thành hiện thực.
Đó chính là khát vọng và tầm nhìn của Viettel Post để có một hành trình phát triển đột phá nhưng bền vững. Khi chiến lược thành công, Việt Nam có thể thu hẹp khoảng cách logistics với Trung Quốc và thế giới, đồng thời tạo thêm sinh kế cho hàng vạn hộ gia đình.
Xin cảm ơn ông!
